Sterven

Gisteren keek ik naar een tegenlicht-aflevering over sterven. De oude dementerende man lag in een verpleeghuis. Hij had ooit een euthanasieverklaring getekend. Zijn vrouw hield vast aan deze verklaring. Zij vindt hem een schim van zichzelf en dat was de motivatie van hun beide om de euthanasieverklaring te tekenen. Dat nooit. Voor haar speelde natuurljk ook haar eigen emotie, het verliezen van de man die zij gekend had, en haar gezin mee. Ze hadden al een aantal keren afscheid van hem genomen, maar steeds kwam de man er weer bovenop. Het desintegreerde het gezin, haarzelf, en haar kinderen.
De verpleeghuisarts zat er duidelijk anders in. Hij is de arts van zijn patient, de man. De gevoelens van de vrouw en het gezin van de man waren voor hem in zijn besluit niet relevant. Want de man wilde was wat hij moest doen. Hij wilde, ondanks de dementie, de man zijn euthanasieverklaring laten bevestigen. De hele uitzending door had ik het gevoel dat deze arts eigenlijk geen euthanasie wilde uitvoeren, en zocht naar een weg daaruit. Uiteindelijk kwam hij tot de conclusie dat de man geen euthanasie meer wilde, omdat hij nee schudde toen de arts hem dat vroeg. De arts was heel stellig in zijn opvatting dat de man het niet meer wilde. Pas toen de interviewer hem rechtstreeks vroeg of hij dat zeker wist, zei hij 'Nee.'

Hoe moet je hiermee omgaan? Ik zou het ook niet weten. Persoonlijk zat ik meer op de lijn van de vrouw, maar mede, besef ik, omdat ik minder met de arts in zijn enorme stelligheid kon. Ieder mens is, denk ik, in zekere zin bang voor de dood. Een euthanasieverklaring kun je alleen tekenen door rationeel de angst voor de dood in te kapselen. Door er rationeel over te denken en omdat de dood zelf nog ver weg is, wordt het makkelijker om te tekenen. Op het moment dat de dood aanstaande is, maar je nog geholpen kunt worden door medisch ingrijpen, wordt die rationele beslissing veel moeilijker te nemen. Ik weet niet of je die verklaring, ooit bij volle verstand opgesteld, in die situatie nog eens moet laten herbevestigen.
Dat klinkt wel logisch. Maar wat herbevestig je dan? Dat iemand niet wil leven in de situatie waarin hij leeft, of zijn angst voor de dood? Bij een dementerende patient is dat nog veel lastiger. Hoeveel van de situatie waarin hij verkeerd beleeft hij nog bewust? De angst voor de dood wordt daardoor nog groter, want dat besef, van sterven en er niet meer zijn, dat is er altijd, denk ik. Het besef van de situatie waarin de man leeft, die is er, volgens mij, alleen volledig bij zijn vrouw en gezin. En bij de verzorgende en arts, maar die mogen daar niets mee.

Wat ik in ieder geval weet is dat ik dit nooit zo zou willen. Rillingen liepen over mijn rug bij het zien van die man, in zijn lege kamer, waar niets was behalve een ziekenhuisbed en een nachtkastje. Niets meer, een lege, witte, onpersoonlijke ruimte, dat is de wereld waarin deze man zijn laatste levensjaren slijt. Niets is meer van jezelf, zelfs je eten wordt bepaald door de verpleeghuiskeuken. Ik wil dat niet. Maar hoe ik dat moet voorkomen, weet ik niet.

Uiteindelijk wilde de arts laten onderzoeken hoe wilsbekwaam de dementerende patient nog was. Dit onderzoek kwam er niet, omdat de artsen tot de conclusie kwamen dat dit onderzoek geen uitsluitsel zou geven. De arts ging uiteindelijk verder met zijn eigen inschatting dat de man geen euthanasie meer wilde, en ging hem behandelen. Na de behandeling kwam er nog een gesprek met de arts en de dementerende man. De arts gaf de man zijn euthansieverklaring. De man verscheurde hem.

De aflevering van Tegenlicht: http://www.vpro.nl/programma/tegenlicht/afleveringen/35446091/